Οι ιδέες που κυκλοφορούν γύρω μας δεν οφείλονται σε παρθενογένεση. Η συνθηματική φράση «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» στην ελληνική πολιτική ζωή, θεωρείται από μελετητές ότι συγκροτήθηκε περί τη χρονική περίοδο 1880-1930.Η ίδια χρονική περίοδος όμως σημαδεύεται και από τη διάχυση των σοσιαλιστικών ιδεών, τις πρώτες εργατικές διεκδικήσεις, τις απόπειρες των γυναικών να χειραφετηθούν, τις πειραματικές προσπάθειες στο χώρο της εκπαίδευσης από ομάδες δημοτικιστών. Κομβικό σημείο για τη σταδιακή συγκρότηση του «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» υπήρξε η σφοδρή αντιπαράθεση ανάμεσα στους αναμορφωτές χριστιανούς, που έθεσαν ως βάση την χριστιανική Αναγέννηση της ελληνικής κοινωνίας και στους μεταρρυθμιστές εκπαιδευτικούς, με φόντο το γλωσσικό ζήτημα, όπως τα γεγονότα, που πέρασαν στην ιστορία ως τα «Αθεικά» του Βόλου , αλλά και η διαμάχη μεταξύ των εκπαιδευτικών στα Παρθεναγωγεία Σμύρνης (1908-1915) για το πώς θα εκπαιδεύσουν τις «μητέρες του Εθνους»! Δεν ξεχάστηκε και η θέση του Καποδίστρια ότι το Εθνος οφείλει ολοκληρωτική αφοσίωση στην Εκκλησία, γιατί έτσι θα προοδεύσει…
Οι τρεις έννοιες αντιμετωπίζονται ενιαία ως μια συνθηματική φράση και εκλαμβάνονται ως ο κεντρικός λόγος της «συντηρητικής » ιδεολογίας .Η διάδοση και η επιβολή του επίμαχου συνθήματος δεν προκύπτουν μέσα από την κατασταλτική δράση των κρατικών θεσμών ή την ιδεολογική επιρροή της Ιεράς Συνόδου, αλλά μέσα από τους κόλπους της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών. Διαπιστώνεται ότι ο συντηρητικός λόγος διαμορφώνεται και αυτός μέσα από τη διαπάλη στο σύνολο των κοινωνικών θεσμών, αλλά και ότι η κοινωνία των πολιτών δεν συνδέεται πάντα με προοδευτικές τάσεις. Στις διαμάχες μεταξύ «συντηρητικών και μεταρρυθμιστικών » δυνάμεων, κεντρικό ζήτημα είναι η θέση της γυναίκας, που θεωρούταν ακρογωνιαίος λίθος για την οικογένεια, τη θρησκεία και κατ’ επέκταση την πατρίδα, αλλά και το πως η κοινωνία των πολιτών έδωσε απάντηση στις εκπαιδευτικές αναζητήσεις της εποχής εκείνης.
Η καθιέρωση της υποχρεωτικής ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά µε τη νοµοθεσία του 1834 δηµιούργησε πολλές ανάγκες για εκπαιδευτικούς και των δύο φύλων. Ένας από τους λόγους που η εμπειρία της διδασκαλίας έγινε αποδεκτή ως καθαρά "γυναικείο επάγγελµα" σ’ αυτή την πρόωρη περίοδο ήταν το ότι όριζε το σχολείο ως συνέχεια της οικογένειας και ότι η διδασκαλία θεωρήθηκε συνδεδεµένη στενά µε το ρόλο της γυναίκας ως µητέρας. Η απαγόρευση της συνεκπαίδευσης από το 1852 και εξής, ο χωρισµός των δηµοτικών σχολείων σε αρρένων και θηλέων, έδωσαν την ευκαιρία σε πολλές ικανές δασκάλες να αναλάβουν θέσεις ∆ιευθυντριών στα σχολεία και ενίσχυσε την κοινωνική τους θέση και παρουσία στην τοπική κοινωνία. Περαιτέρω, είναι επίσης γνωστή κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η ανάγκη κατάρτισης διδασκαλισσών στην Ελλάδα, την εφαρμογή της οποίας δεν πρόβλεπαν οι ισχύοντες νόμοι από τους δημόσιους φορείς. Την παράλειψη αυτή αναπλήρωσαν με επιτυχία και πατριωτισμό ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί φορείς, μεταξύ των οποίων η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία. Δράση της η ίδρυση Διδασκαλείων θηλέων σε ελληνικές επαρχίες του πρώτου στην Κέρκυρα το 1868, του δεύτερου στην Πάτρα το 1891 και τρίτου στη Λάρισα το 1902.
Οσον αφορά το Αρσάκειο Λάρισας, απ’ όπου αποφοιτούν δασκάλες, για χάρη των φιλομαθών κατοίκων δυό μόνο δεκαετίες μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας (1881), από τις αρχές του 1902 εκδηλώνεται έντονο ενδιαφέρον από την πλευρά του Δήμου Λάρισας για την ίδρυσή του. Στη συνεδρίαση της 10ης Ιουλίου του 1902 συζητήθηκε το συγκεκριμένο αίτημα του Δημάρχου και εγκρίθηκε ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου -επικυρωμένο από το Νομάρχη- με το οποίο εκφράζεται η ευχή προς την Φ. Εταιρία της σύστασης Παρθεναγωγείου στη Λάρισα και ανακοινώνεται η ψήφιση ετήσιου ποσού 10.000 δραχμών για τα έξοδα λειτουργίας του! Οι πρώτες δασκάλες του παραρτήματος της Λάρισας αποφοίτησαν τον Ιούλιο του 1906 .
Στο Βόλο, πριν το 1908, όλες οι πόρτες για τα κορίτσια της εποχής ήταν κλειστές, αφού Γυμνάσιο Θηλέων δεν υπήρχε στην πόλη. Λίγες τυχερές μπορούσαν να σπουδάσουν στο Αρσάκειο Λαρίσης ή σε σχολές καλογραιών όπως στην Τήνο και τη Νάξο, όπου όμως γινόταν καθολική προπαγάνδα. Ένας εκπαιδευτικός, ο Αλέξανδρος Δελμούζος κι ένας νέος γιατρός και διανοούμενος ο Δημήτρης Σαράτσης, δημοτικός σύμβουλος Βόλου, ίδρυσαν το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Βόλου με σκοπό «την ευρύτερη μόρφωση των νεανίδων και την πρακτική τους κατάρτιση». Υπό τη διεύθυνση του 28χρονου τότε Αλέξανδρου Δελμούζου, η διδασκαλία γινόταν στη δημοτική, τ' αρχαία κείμενα προσεγγίζονταν μέσα από νεοελληνικές μεταφράσεις, δεν γινόταν τυπική, πρωινή προσευχή, και τα κορίτσια που αποκτούσαν επιτέλους πρόσβαση στη μέση εκπαίδευση. Καταργήθηκε η βαθμολογία και οι απουσίες, ενώ το μάθημα γινόταν με τη μορφή εποικοδομητικού διαλόγου και όχι από καθέδρας διδασκαλία. Ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομάτης αποφάσισε να κάνει επιτόπια έρευνα και ένα πρωινό τον Φεβρουάριο του 1911,πήγε κρυφά στο Παρθεναγωγείο και μπήκε σε μία τάξη που δίδασκε η φιλόλογος Πηνελόπη Χρυσάκου, η οποία αρνήθηκε να του φιλήσει το χέρι. Τούτο ενέτεινε τις υποψίες ότι το σχολείο στρεφόταν κατά «των πατρίων, της θρησκείας και της γλώσσης ημών». Η στάση γυναίκας εκπαιδευτικού αγγίζει τη συμπεριφορά προς φορείς της θρησκείας-εκκλησίας , και κατ’ επέκταση το έθνος..Το θέμα αρχίζει να παίρνει πανελλαδικές διαστάσεις. Ο βουλευτής Βόλου Μπουφίδης φέρνει το θέμα στη Βουλή. Είναι ο ίδιος που είχε κατηγορήσει τον Παλαμά ως διαφθορέα της νεολαίας επειδή ήταν δημοτικιστής. Επεμβαίνει ο εισαγγελέας. Η εφημερίδα «Κήρυκας του Βόλου» εξαπολύει επίθεση κατά των «μαλλιαρών», όπως έλεγαν τότε τους δημοτικιστές. Λίγο αργότερα, η πόλη σειόταν από συλλαλητήριο υπέρ του κλεισίματός του, κι έμπαιναν μπροστά οι διαδικασίες για τη δίκη των στελεχών του...για αντιεθνική και αντιθρησκευτική προπαγάνδα και διδασκαλία. Η δίκη ξεκίνησε στο πενταμελές Εφετείο Ναυπλίου στις 16 Απριλίου του 1914 και ολοκληρώθηκε στις 28 του ίδιου μήνα. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν αθωωτική, γιατί δεν διαπιστώθηκε να έγινε προσηλυτισμός ,ήτοι : «να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα με τα οποία ενεργούμενα είνε ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως». Το Δημοτικό Παρθεναγωγείο Βόλου δεν επρόκειτο να ξαναλειτουργήσει ποτέ.
Αυτή η κοινωνία των πολιτών, εμποτισμένη από το πνεύμα του αντιδημοτικισμού, του αντιυλισμού και από μια συντηρητική ανάγνωση των έμφυλων πραγματικοτήτων, εξεγέρθηκε κατά των καινοτομιών στο Παρθεναγωγείο Βόλου (1911) και στο Μαράσλειο (1923-1926) αργότερα. Αργότερα , ο δικτάτορας Μεταξάς, βαθύτατα θρησκευόμενος άνθρωπος, είπε, αναλύοντας τα καθήκοντά τους στους εκπαιδευτικούς της Θεσσαλονίκης, στις 28 Οκτωβρίου 1936: «Εκείνο που θέλω είναι να πιστεύουν εις την ανωτέραν δύναμιν του Θεού και να υποτάσσωνται εις αυτήν. Θέλω να ζήσουν σαν Έλληνες Χριστιανοί….».
Ο όλος καβγάς και το γλωσσικό ζήτημα και οι διαφωνίες και διαχωρισμοί σε συντηρητική ιδεολογία και μεταρρυθμιστική με αστούς δημοτικιστές αλλά και δημοτικιστές κουμμουνιστές επαναστάτες, δεν είναι, για μένα, πάλη των τάξεων, δεν είναι ιδεολογική πάλη δεξιών και αριστερών, αλλά είναι δυό διαφορετικές αλλά ταυτόχρονες πάλες: 1/ η πάλη των φύλων (άρρεν-θήλυ) και
2/ η πάλη του έθνους της κοινωνίας απέναντι στο έθνος του κράτους!
Μητέρες του έθνους οι γυναίκες! Αλλά, πως οριζομένου του Εθνους ; Kαι κατά το Ρήγα Φεραίο, το έθνος ταυτολογείται ως ισοδύναμο του λαού, το ενσαρκώνει ο λαός και όχι το κράτος/σύστημα, τόσο σε ό,τι έχει να κάμει με την εκπροσώπησή του όσο και ως προς το σκοπό της πολιτικής. Το «όλον το έθνος», το οποίον ταυτολογείται ως «το πλήθος του λαού», αποτελεί την ταυτοτική συνείδηση της σύνολης κοινωνίας. Με άλλα λόγια ο λαός έχοντας εγκατασταθεί στο εσωτερικό της πολιτείας, αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη των υποθέσεών του, άρα και του γλωσσικού ιδιώματος και της εκπαίδευσης των γυναικών και του τρόπου αυτής. Το Παρθεναγωγείο Βόλου, ήταν υπό του Δήμου συντηρούμενο..Αλλά και το Αρσάκειο Λάρισας λειτουργούσε σε κτίριο ,που τη δαπάνη μισθώσεως και λειτουργίας είχε ο Δήμος Λαρισαίων..
Από την άλλη αντιπαλεύουσα ομάδα, κατά την άποψή της, διαχρονικά συνομολογείται ότι ο λαός είναι αχειράφετος και επομένως μη ικανός να αναλάβει την ευθύνη των υποθέσεών του, γιατί το έθνος ορίζει τη βούληση του κράτους και όχι τη συνείδηση της όλης κοινωνίας!
Οι γυναίκες στην ιστορική διαδρομή τους να αποκτήσουν ρόλο και κοινωνική δράση έχουν εμπλακεί στην παραπάνω πάλη, ως δασκάλες κατ’ αρχήν, και έχουν αφήσει το άρωμα του πολιτικού όντος, καθοριστικού για την επιβίωση του Εθνους, νοουμένου ως της σύνολης κοινωνίας. «Διότι το μεν Αρσάκειον είναι διδασκαλείον θηλέων παραλαμβάνον τας μαθητρίας άμα τη συμπληρώσει του δημοτικού σχολείου και παραδίδον αυτάς διδασκαλίσσας, ενώ ο Δήμος Παγασών συντηρών τας δύο ανωτέρας τάξεις δεν εσκόπει ούτε σκοπεί εις παραγωγήν διδασκαλισσών αλλ' εις την παροχήν ανωτέρας μορφώσεως, ώστε αι εκ των τάξ εων αυτών αποφοιτώσαι να είναι ευπρόσωποι κοινωνικώς, εθνικώς κατηρτισμέναι, και άρτιαι διά το μέλλον αυτών, το οποίον, ως γνωρίζομεν όλοι, είναι η δημιουργία υγιούς και ηθικής οικογενείας». (βλ.Χαραλαμπος Γ.Χαρίτος, Το Παρθεναγωγείο του Βόλου,Α και Β Τόμος ). Κοινωνική εκπροσώπηση, εθνική κατάρτιση, δημιουργία ηθικής οικογένειας! δηλώνονται οι στόχοι της εκπαίδευσης. Σε καμιά από τις αντιπαλεύουσες ομάδες δεν υπάρχει διαφωνία για το στόχο, και επομένως η διαφωνία είναι το σωστό όχημα για το στόχο . Αραγε ,είναι το ορθό όχημα η αρχή της πολιτικής κυριαρχίας του κράτους, όπου το έθνος ορίζει τη βούληση του κράτους και άρα δεσπόζει η κρατική εκκλησία η, άλλως , το σωστό όχημα είναι «το πλήθος του λαού», όπου το έθνος είναι η συνείδηση της σύνολης κοινωνίας και άρα δεσπόζει απλά η συνταγματικά προβλεπόμενη ανεξιθρησκεία.. ;
Την απάντηση δίδουν ,θα δώσουν και θα δίδουν οι μητέρες του Εθνους, ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ!! με όλους τους ρόλους μας, ως μητέρων ,ως παιδαγωγών, ως ψυχοπλαστών ,ως διδασκαλισσών και ως πολιτικών –εκπροσώπων του έθνους, σήμερα πλέον.
* Άρθρο Της Ελένης Αξιόγλου - Δικηγόρος Και Εργασθείσα Υποψήφια Βουλευτης Ν.Δ. Ν. Λάρισας
