«Έργα Αχελώου»-Συμπεράσματα Ημερίδας Εταιρίας Θεσσαλικών Μελετών (Ε.ΘΕ.Μ)

ΣτΕ στη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου για την ολοκλήρωση και λειτουργία τους με σεβασμό στο περιβάλλον», η οποία διεξήχθη στην Αθήνα, στις 20 Ιανουαρίου 2014. Συγκεκριμένα:

Οι εισηγήσεις και οι παρεμβάσεις που έγιναν κατά την διάρκεια της ημερίδας κατέγραψαν όλα τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά των έργων του Άνω Αχελώου (υδροηλεκτρικό έργο/ΥΗΕ Μεσοχώρας, ΥΗΕ Συκιάς, σήραγγα μεταφοράς Πευκοφύτου) καθώς και η σχέση τους με την λεκάνη Πηνειού.
Συγκεκριμένα εξετάστηκαν και σχολιάστηκαν:
Η ενεργειακή διάσταση των έργων.
Η Γεωργία στη Θεσσαλία και η εξάρτησή της από τα νερά του ταμιευτήρα Συκιάς.
Η παρούσα κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων στη λεκάνη του Πηνειού και οι προϋποθέσεις βιώσιμης διαχείρισής τους. Οι επιλογές των εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης για την κάλυψη του υδατικού ελλείμματος στη λεκάνη Πηνειού.
Οι παλαιότερες αποφάσεις του ΣτΕ και η σχετική νομολογία, ο ρόλος τους στην εξέλιξη των έργων.
Η πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ επί προσφυγής που είχε υποβληθεί πριν επτά (7) χρόνια και ειδικότερα, τα σημεία εκείνα που αποτέλεσαν αιτία ακύρωσης αποφάσεων της Διοίκησης σχετικά με την εκτέλεση των έργων.
Τέλος κατατέθηκαν από τους ομιλητές προτάσεις για τα επόμενα βήματα προώθησης των έργων.

Πιο αναλυτικά:
Τα έργα του Άνω Αχελώου αποτελούν ένα σύστημα τριών εν σειρά υδροηλεκτρικών εκμεταλλεύσεων (φράγματα-τεχνητές λίμνες, υδροηλεκτρικοί σταθμοί) για τα οποία έχουν επενδυθεί έως σήμερα περίπου 650 εκ. ευρώ (επικαιροποιημένα περίπου 1 δις ευρώ) και απομένουν περίπου 200-300 εκ. ευρώ για την ολοκλήρωσή τους.
Επισημάνθηκε ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια αποτέλεσε τη βάση για τον σχεδιασμό και την δρομολόγηση των έργων του Άνω Αχελώου.
Χωρίς την ενεργειακή διάσταση των έργων Άνω Αχελώου δεν θα μπορούσε καν να γίνει συζήτηση για μεταφορά στον κάμπο. Η γεωργική διάσταση εξαρτάται αποκλειστικά από τα έργα παραγωγής ενέργειας.
Επιπλέον η παραγωγή ενέργειας είναι αυτή που καθορίζει την βιωσιμότητα των επενδύσεων αυτών και επιφέρει την – σχετικά γρήγορη – απόσβεση της δαπάνης κατασκευής των έργων. Παράλληλα τονίστηκε ότι η κατάλληλη προσαρμογή του σχεδιασμού, ώστε δυνητικά να υπηρετείται και η ιδέα της μεταφοράς ενός μέρους των νερών για την Γεωργία, εκτός από την προφανή βελτίωση των οικονομικών δεικτών, μπορεί να επιφέρει την μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους από τα έργα. Σε κάθε περίπτωση η ταμίευση του νερού προσφέρει δυνατότητα ανταπόκρισης σε πολλαπλούς σκοπούς (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανία, τουρισμό κλπ).  Τυπικό μοντέλο ανάλογης εφαρμογής αποτέλεσε το πρώτο για τη χώρα μεγάλο υδροηλεκτρικό έργο μετά τον πόλεμο, το φράγμα Ν. Πλαστήρα. Η ταμίευση νερού επιτρέπει ακόμη την αντιμετώπιση προβλημάτων ξηρασίας, λειψυδρίας αλλά και έλεγχο των πλημμυρών.
Παρόλα αυτά, όπως αναφέρθηκε,  για τα ΥΗ έργα υπάρχουν και ισχυρές αντιδράσεις από οργανωμένα συμφέροντα άλλων ανταγωνιστικών μορφών ενέργειας (όπως π.χ παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο κ.α.). Τα συμφέροντα αυτά (lobbies)  λειτουργούν σε όλα τα επίπεδα και φυσικά και εντός κομμάτων.
Στη βάση αυτή εξετάστηκε και η περίπτωση του αμιγώς ΥΗΕ Μεσοχώρας, το οποίο επί δώδεκα έτη αναμένει το πράσινο φως για τη λειτουργία του, παρότι είναι πλήρως κατασκευασμένο και επιπρόσθετα δεν συνδέεται καν με τη μεταφορά νερών για αρδευτικούς σκοπούς

Η Γεωργία μπορεί να μην αποτέλεσε το έναυσμα ή/και το θεμελιώδες κριτήριο για τον σχεδιασμό και δρομολόγηση των έργων του Άνω Αχελώου, σίγουρα όμως κυριάρχησε στο επικοινωνιακό πεδίο.
Όπως τονίστηκε, προφανώς η σημασία του νερού για την Γεωργία (μαζί με το έδαφος και το κλίμα) δεν αμφισβητείται. Ειδικότερα για τις δυναμικές καλλιέργειες αποτελεί μία «εκ των ουκ άνευ » προϋπόθεση, ενώ τυχόν επιλογή για ξηρικές καλλιέργειες είναι βέβαιο ότι θα συμβάλλει στην συρρίκνωση όλο και πιο βίαια  του αγροτικού πληθυσμού.
Παράλληλα όμως επισημάνθηκε η έλλειψη στρατηγικής από την πολιτεία για τον αγροτικό τομέα, οι λανθασμένες νοοτροπίες ειδικά στη χρήση του πολύτιμου αυτού φυσικού πόρου, του νερού, αλλά και οι αργοί ρυθμοί εφαρμογής σύγχρονων τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού προσφέρουν περιθώρια για αμφισβητήσεις ως προς την πλήρη και με βιώσιμο τρόπο αξιοποίηση των 5 εκ. στρεμμάτων καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Θεσσαλία.  Έτσι οδηγηθήκαμε σε σκόπιμες συγχύσεις, σε στασιμότητα έργων, σε άκριτη επίκληση του περιβάλλοντος απέναντι (και όχι παράλληλα) με την ανάπτυξη. Η προστασία περιβάλλοντος χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα αδράνειας και τελικά ακύρωσης της ιδέας μεταφοράς ενός μικρού μέρους νερών του ταμιευτήρα Συκιάς.
Κατά την ημερίδα επισημάνθηκε η μεγάλη αναμενόμενη διάρκεια ζωής του ταμιευτήρα Συκιάς (50 έως 100 χρόνια).  Ο χρόνος αυτός είναι προφανές ότι δεν συμβαδίζει με τις ανάγκες για μεταφορά νερών στην άρδευση, οι οποίες θα μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνθήκες, οπότε οι αποφάσεις για την ποσότητα μεταφοράς δεν θα είναι πάγιες αλλά θα αναθεωρούνται πολύ συχνότερα. Συνεπώς είναι σκόπιμη η αξιοποίηση της τεχνικής δυνατότητας που, μέσω της σήραγγας, δημιουργεί ένα ευέλικτο σύστημα διαχείρισης και αξιοποίησης των υδατικών πόρων στην περιοχή.
Συνοπτικά τα συμφέροντα απέναντι στην υδροηλεκτρική ενέργεια και η επιμονή σε μία υποτονική και ελλειμματική σε νερό Γεωργία καθορίζουν το πλαίσιο των αντιδράσεων στα έργα του Αχελώου.  Από κει και πέρα η ασταθής πολιτική βούληση, οι αδυναμίες της Δημόσιας Διοίκησης, οι χρονικοί ρυθμοί λειτουργίας της δικαιοσύνης συμπληρώνουν την εικόνα.

Σε ότι αφορά στην κατάσταση των υδάτινων συστημάτων στην περιοχή (ποταμοί, υπόγεια νερά ), όπως επισημαίνουν τα Σχέδια Διαχείρισης, η ποιοτική κατάσταση του 80% των ποταμών στη θεσσαλική λεκάνη βρίσκεται κάτω των επιτρεπόμενων ορίων (κατάσταση μέτρια ή κακή).  Αντίστοιχα στη λεκάνη Αχελώου το αντίστοιχο ποσοστό προσδιορίστηκε μόνο 7%. Τελικά από τα Σχέδια Διαχείρισης προτάθηκε η διατήρηση των αρδευόμενων εκτάσεων στη Θεσσαλία, περίπου 2,5 εκ. στρεμμάτων, με προϋπόθεση όμως την κατακόρυφη μείωση της κατανάλωσης νερού ανά στρέμμα (στα 450 κ.μ. νερού ετησίως από τα 600-650 που παρατηρείται σήμερα).
Αυτό απαιτεί την σοβαρή ενεργοποίηση των αρμόδιων φορέων, την συνεργασία των παραγωγών, την αύξηση επενδύσεων στη Γεωργία και τις αρδεύσεις. Ο χρονικός στόχος αποκατάστασης της ισορροπίας στον υπόγειο υδροφορέα προσδιορίστηκε στα 60 χρόνια.
Με βάση τα παραπάνω προέκυψε ότι το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία ανέρχεται στα 250 εκ.κ.μ. νερού ετησίως, ποσότητα που μπορεί να καλυφθεί με μεταφορά νερών από τον Αχελώο. Αυτό σημαίνει ότι τυχόν επέκταση αρδεύσεων πάνω από τα 2,5 εκ.στρ. και τυχόν καθυστέρηση προσαρμογής στις μειωμένες καταναλώσεις θέτουν σε κίνδυνο την οικολογική ισορροπία στην περιοχή μας.

Το ΣτΕ κατά τα τελευταία 25 χρόνια, σε ότι αφορά τα έργα Αχελώου, μέσω των προσφυγών «υποδέχθηκε» ουσιαστικά όλες τις αντικρουόμενες απόψεις γύρω από το θέμα της ενέργειας και της Γεωργίας, άλλοτε εξετάζοντας την επάρκεια των μελετών ως προς τις τυχόν περιβαλλοντικές επιπτώσεις και άλλοτε εντοπίζοντας άλλες τυχόν παραβιάσεις του Ελληνικού ή/και Ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου.
Σε γενικές γραμμές το ΣτΕ με τις αποφάσεις του στάθηκε στο ύψος του προασπίζοντας το κύρος του.
Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως επισημάνθηκε, ειδικά για την πρόσφατη απόφασή του, εξήλθε από τα όρια του ακυρωτικού ελέγχου και διολίσθησε σε κρίσεις μη συμβατές προς το θεσμικό του ρόλο.  Ανεξάρτητα από αυτό, το ΣτΕ με τις αποφάσεις του υπενθύμισε στην Διοίκηση και το πολιτικό σύστημα την αυτονόητη υποχρέωση τήρησης της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Εκείνο, πάντως, που τελικά κατέστη αναπόφευκτο ήταν οι  καθυστερήσεις των έργων, οι οποίες υπερέβησαν κάθε όριο. Άλλωστε και οι προσφυγές, πέραν της ουσίας, προσέβλεπαν στην αξιοποίηση ενός πρόσθετου εργαλείου, του «χρόνου», για την επίτευξη των στόχων τους.
Ειδικότερα, για την πρόσφατη απόφαση επισημάνθηκε ότι, όπως ήταν φυσικό, το ΣτΕ εξέτασε την προσφυγή με βάση τα ισχύοντα κατά το έτος 2006 και προηγούμενα (π.χ. όγκοι μεταφοράς 600 εκ.κ.μ. νερών από τη Συκιά, μη ύπαρξη εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης, κανόνες προστασίας περιβάλλοντος εκτός περιοχής Natura κ.ο.κ.) και με βάση αυτά οδηγήθηκε στην πρόσφατη ακυρωτική απόφαση. Στα σημεία ακύρωσης περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η ανάγκη προστασίας πολιτιστικών μνημείων (Αγ. Γεώργιος Μυροφύλλου).
Οι νομικοί-ομιλητές επεσήμαναν με έμφαση ότι η απόφαση ελάχιστα συνδέεται με την προδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, στο οποίο είχε ενδιαμέσως απευθυνθεί  το ΣτΕ, με πλήθος ερωτημάτων. Συνεπώς είναι ακατανόητο γιατί το ΣτΕ δεν εξέδωσε άμεσα την ακυρωτική του απόφαση  αφού, ούτως ή άλλως, διατήρησε  τις απόψεις του για κάποια από τα σημεία των προσφυγών (π.χ. απόψεις για το Μυρόφυλλο, όπου όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να προστατευθεί).
Επισημάνθηκαν ακόμη πλείστοι όσοι ατυχείς χειρισμοί της Διοίκησης που οδήγησαν ή επέτρεψαν την έκδοση της ακυρωτικής απόφασης.

Τέλος από όλους τους ομιλητές κατατέθηκαν προτάσεις για τις ενέργειες της κυβέρνησης και της Διοίκησης, έτσι ώστε, σε συμμόρφωση με τις δικαστικές αποφάσεις και τα ήδη εκπονημένα Σχέδια Διαχείρισης αφενός να απεμπλακεί και να λειτουργήσει άμεσα το καθόλα ολοκληρωμένο ΥΗΕ Μεσοχώρας, αφετέρου να δρομολογηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες και να υλοποιηθούν οι συμπληρωματικές ενέργειες ώστε να ολοκληρωθούν τα έργα φράγμα-ταμιευτήρας-ΥΗΕ Συκιάς και η σήραγγα Πευκοφύτου.  Ειδικά από τους νομικούς τονίστηκε ότι από την πρόσφατη απόφαση δεν δημιουργούνται αξεπέραστα εμπόδια για την συνέχιση αυτών των διαδικασιών.